Savunma Mekanizmaları: Bilinçdışının Kaygıya Karşı Geliştirdiği Kalkanlar

Savunma mekanizmaları, Sigmund Freud’un psikanalitik kuramında önemli bir yere sahiptir. Freud, bireylerin karşılaştıkları stresli veya kaygı verici durumlarla başa çıkabilmek için bilinçdışında çeşitli stratejiler geliştirdiğini öne sürmüştür. Bu mekanizmalar, bireyin psikolojik dengesini korumak için gerçekliği çarpıtarak ya da kaçınarak kullanılan yöntemlerdir.

Ancak bu mekanizmalar yalnızca Freud’un teorisiyle sınırlı değildir; modern psikoloji de savunma mekanizmalarını, bireylerin stresle başa çıkma yolları olarak ele alır. Önemli olan, bu mekanizmaların çoğunlukla farkında olmadan devreye girdiğini ve kısa vadede fayda sağlasa da uzun vadede çözüm sunmayabileceğini anlamaktır.

En Sık Kullanılan 7 Savunma Mekanizması ve Örnekler

1) Bastırma

Bastırma, bireylerin kabul edilemez bulduğu duygu, düşünce veya arzularını bilinçdışına itmesidir.

Örnek: Çocuklukta yaşadığı bir travmayı hatırlayamayan bir bireyin, bu travmanın etkilerini yetişkinlikte kaygı veya ilişki sorunları şeklinde deneyimlemesi.

2) Mantık uydurma

Mantık uydurma, bireylerin davranışlarını veya hislerini, gerçek nedenlerinden farklı şekilde açıklamasıdır.

Örnek: Bir sınavda başarısız olan bir öğrenci, “Zaten öğretmen çok adaletsizdi, bu yüzden çalışmanın anlamı yoktu” diyerek asıl nedenin kendi yetersiz çalışması olduğunu kabul etmeyebilir.

3) Yansıtma

Yansıtma, bireylerin kendilerinde gördükleri ve hoşlarına gitmeyen özellik, duygu veya düşünceleri istemsizce başkalarına yüklemesidir. Örneğin, bir şarkı yarışmasında kötü bir sese sahip olduğu için elenen yarışmacı neden elendiği sorusuna “jüri yeterince iyi değildi” derse yansıtma yöntemin kullanıyor demektir.

4) Karşıt tepki oluşturma

Karşıt tepki oluşturma, bireylerin kabul edilemez olarak niteledikleri özellik, duygu ya da düşünceleri tam tersi olan şeylerle değiştirmesidir. Örneğin, eş cinsel olduğu için bundan suçluluk duyan kimsenin, eş cinsellik karşıtı gruplara katılması veya eş cinsel karşıtı söylemlerde bulunması karşıt tepki oluşturmadır.

5) Yön Değiştirme

Yön değiştirme, bireylerin kaygı ya da strese yol açan durumlarda, tepkisini kaygı ya da stresine yol açan şeye değil de bir başka şeye yönlendirmesidir. Örneğin, bir iş üzerinde çalışırken, başka bir çalışanın sizi öfkelendirmesinin ardından bir süre sonra o öfkenizi farkında olmadan ailenizden ya da yakın çevrenizden birinden çıkartabilirsiniz, bu durumda öfkeniz yön değiştirmiş olur.

6) İnkar etme

İnkar etme, tehlikeli sonuçları olabilecek şeylere karşı o şey yokmuş gibi davranmaktır. Örneğin bir alkol bağımlısına alkolün zararlarından ne kadar bahsederseniz bahsedin, özellikle ölümcül zararlarını umursamıyor gibi görünmesi inkar etmeye girer.

7) Yüceltme

Yüceltme, bireylerin genellikle cinsellik ya da saldırganlıkla ilgili arzularını; başka şeylerle telafi ederek o şeyi yüceltmesidir. Örneğin, cinsel istekleri yoğun olan bir kişi, cinsel isteklerini cinselliğe göre daha kabul edilebilir olan spor yapma işiyle örtebilir.

Savunma Mekanizmalarının Teorik Arka Planı

Freud, savunma mekanizmalarını bilinçdışının bir işlevi olarak tanımlamış olsa da modern psikoloji bu mekanizmaların yalnızca bireysel değil, toplumsal boyutlarda da işlediğini vurgular. Örneğin:

• Yansıtma: Toplumların kendi hatalarını veya zaaflarını başka gruplara yüklemesi.
• İnkar: İklim değişikliği gibi küresel tehditleri görmezden gelme davranışı.

Savunma mekanizmaları kısa vadede kaygıyı azaltabilir, ancak uzun vadede bu mekanizmalara aşırı başvurmak bireyin gerçek sorunlarla yüzleşmesini engelleyebilir. Bu nedenle, savunma mekanizmalarını fark etmek ve gerektiğinde daha sağlıklı baş etme yolları geliştirmek önemlidir.

Kaynakça

1. Freud, S. (1923). The Ego and the Id.
2. Vaillant, G. E. (1992). Ego Mechanisms of Defense: A Guide for Clinicians and Researchers. American Psychiatric Press.
3. Cramer, P. (2000). Defense Mechanisms in Psychology Today: Further Processes for Adaptation. American Psychologist, 55(6), 637-646.